Černobilj je mesto u Ukrajini koje je postalo sinonim za nuklearnu katastrofu, koja se dogodila 1986. godine, kada je došlo do eksplozije i požara u jednom od reaktora nuklearne elektrane. Posledice su bile katastrofalne, ne samo za ljude koji su živeli u blizini, već i za životnu sredinu, koja je bila izložena visokim nivoima radijacije. Ljudi su evakuisani iz zone oko elektrane, koja je nazvana Zona isključenja, a koja se prostire na oko 2.600 kvadratnih kilometara. Međutim, životinje su ostale u toj zoni i prilagodile se uslovima koji bi bili smrtonosni za većinu živih bića.
Naučnici su dugo bili zainteresovani za to kako su životinje uspele da prežive i razmnožavaju se u zoni isključenja, uprkos tome što su izložene zračenju koje može da izazove mutacije, oštećenja DNK i rak. Neki od njih su pretpostavljali da su životinje razvile neku vrstu otpornosti na radijaciju, koja ih štiti od njenih negativnih efekata. Da bi to proverili, tim istraživača sa Univerziteta Prinston je 2014. godine započeo projekat u kome su proučavali vukove, koji su jedna od najbrojnijih i najrasprostranjenijih vrsta u Zoni isključenja. U Zoni ih ima sedam puta više neko u okolnim područjima u Ukrajini, jer imaju hrane, a nemaju prirodnih neprijatelja.
Vukovi su idealni kandidati za istraživanje, jer su vrlo mobilni i mogu da pređu velike razdaljine, što znači da su izloženi različitim nivoima radijacije, u zavisnosti od toga gde se nalaze. Istraživači su uhvatili nekoliko vukova, uzeli uzorke njihove krvi, i stavili im GPS ogrlice sa dozimetrima, koji mere količinu radijacije kojoj su izloženi. Zatim su uporedili njihov DNK sa DNK vukova koji žive van Zone isključenja, i tražili razlike koje bi mogle da ukazuju na to da su vukovi u zoni isključenja razvili neku vrstu adaptacije na radijaciju.
„Dobijamo podatke u realnom vremenu o tome gde su i kojoj su količini radijacije izloženi”, rekla je Kara Lav, biolog i ekotoksikolog sa Univerziteta Prinston, a piše IFLScience.
Podaci pokazuju kako su vukovi iz Černobila izloženi radijaciji većoj od 11.28 milirema dnevno i to – celog života. To je šest puta više od količine radijacije koja je dozvoljena za ljude.
Radnici koji su zaposleni u Zoni, na primer, svake dve nedelje odlaze na posao negde drugde, pa se nakon nekog vremena vraćaju, a sve kako ne bi došlo do upijanja kritične količine zračenja.
Rezultati su bili iznenađujući i ohrabrujući. Istraživači su otkrili da su vukovi u Zoni isključenja imali značajno manje oštećenja DNK i manje znakova raka, nego vukovi van ozračene oblasti. Takođe, otkrili su da su vukovi u Zoni isključenja imali neke nove mutacije u genima koji su povezani sa imunim sistemom i odgovorom na stres. Te mutacije su verovatno pomogle vukovima da se bolje bore protiv infekcija, upala i oksidativnog stresa, koji su posledice izloženosti radijaciji. Drugim rečima, vukovi u zoni isključenja su razvili neku vrstu prirodne zaštite od radijacije, koja im omogućava da žive normalno i zdravo.
Ovo otkriće je veoma važno, ne samo za razumevanje evolucije i ekologije životinja u Zoni isključenja, već i za potencijalnu primenu u medicini. Ako bi se identifikovale i izolovali geni koji su odgovorni za otpornost na radijaciju kod vukova, moglo bi se pokušati da se prenesu na ljude, koji su oboleli od raka ili koji su izloženi radioterapiji. Tako bi se poboljšali njihovo lečenje i oporavak, a smanjili rizici od recidiva i metastaza. Naravno, to nije jednostavan i brz proces, i zahteva mnogo daljih istraživanja i testiranja, ali je svakako korak u pravom smeru.
Zvanično, u Černobilju i okolini niko ne živi. Ta oblast je proglašena za zabranjenu Zonu isključenja posle nuklearne katastrofe 1986. godine. Međutim, neki ljudi su se vratili u svoje domove uprkos zabrani i opasnosti od radijacije.
Oni se nazivaju samoseljani ili povratnici. To su uglavnom stariji ljudi koji su želeli da ostanu na svojoj zemlji. Procenjuje se da ih je oko 200, ali tačan broj nije poznat. Oni žive u teškim uslovima, bez struje, vode, telefona i medicinske pomoći. Njihov životni vek je kraći od proseka, a mnogi od njih imaju zdravstvene probleme povezane sa radijacijom.
Pored samoseljana, u zoni isključenja povremeno borave i radnici koji održavaju elektranu, čuvari, naučnici, novinari i turisti. Oni moraju da poštuju stroga pravila i da nose zaštitnu opremu. Njihov boravak u zoni je ograničen na nekoliko sati ili dana, u zavisnosti od nivoa radijacije. Oni ne smeju da jedu hranu koja je uzgajana u zoni, ni da dodiruju biljke i životinje.
Područje Černobilja je i dalje pod uticajem radijacije i predstavlja rizik za zdravlje i život ljudi.
Pored vukova, proučavane su i neke druge životinje koje žive u zoni isključenja Černobilja i bilo je nekih mutacija.
Psi lutalice, koji su možda potomci kućnih ljubimaca koje su napustili ljudi tokom evakuacije 1986. godine, imaju mutirane gene koji se odnose na popravku DNK i imuni odgovor. Ove mutacije bi mogle da im pomognu da se zaštite od infekcija i oštećenja ćelija.
Medvedi i bizoni, koji su se vratili u Zonu nakon što su bili istrebljeni u prošlosti, imaju veću genetsku raznovrsnost nego njihovi srodnici van Zone. Ovo bi moglo da znači da su se prilagodili različitim uslovima i da imaju veću otpornost na bolesti.
Konji, koji su deo eksperimenta za reintrodukciju Prževalskog konja, koji je bio na ivici izumiranja, imaju manje hromozoma nego drugi konji. Ovo bi moglo da bude rezultat adaptacije na radijaciju ili na prirodnu selekciju.
Ove mutacije su dokaz da su životinje u zoni isključenja evoluirale i prilagodile se ekstremnim uslovima. Međutim, to ne znači da su sve životinje u zoni zdrave i bezbedne.
Neki naučnici su upozorili da su neke životinje u Zoni isključenja podložne većem riziku od raka, deformiteta, steriliteta i smanjenja plodnosti.
#Vukovi #Černobilja #otporni #radijaciju